Treći dio
Nakon zauzimanja Burse (1326), Iznika (1331), Izmita (1337), oblasti Kodžaeli i bejluka Karesi, Osmanlije su kao sljedeći cilj odredili Rumeliju. Riječ Rumelija je vjerovatno Turska kovanica koja označava “Zemlju Rimljana”, u to vrijeme zemlje pod vlašću Istočnog Rimskog Carstva – Bizantije. Kasnije, ova riječ će označavati Evropski dio Osmanskog carstva, preciznije Balkansko poluostrvo.
U današnjoj Turskoj pojam Rumelija se koristi za onaj dio Turske, koji je u Evropi, uključujući i Evropski dio Istanbula.
Prema nalazima historičara, Osmanlije su prvi put kročili na Evropsko tlo godine 1340. predvođeni Orhanovim sinom, princom Sulejmanom. U početku su to bili povremeni upadi, da bi se nakon osvajanja Galipolja (1354), Osmanlije ovdje utvrdili i formirali provinciju. Nakon uspostavljanja kontrole nad cijelim poluostrvom, Orhan – gazi je usmjerio pažnju prema Trakiji.
Prvi obrisi države
Prvo što je Orhan Gazi učinio nakon očeve smrti je podjela Osmanove lične imovine sa bratom Alauddinom. Pošto je bio izuzetno pobožan i učen, princ Alauddin se čak ustručavao uzeti pola Osmanove lične imovine kao miraz (konje, ovce i sl.). Na to mu Orhan gazi reče: “Dobro, ako ne želiš biti pastir konja i ovaca, onda budi pastir naroda, budi moj vezir.”
Tako je princ Alauddin postao prvi vezir u Osmanskom carstvu. Pošto je bio vičniji peru nego maču, princ Alauddin je ubrzo uredio novonastalu državu, učvrstivši je mudrim uredbama i zakonima, te je po njegovoj odluci iskovan i prvi Osmanski novac koji je pušten u opticaj 1326. godine. Prema nekim historičarima i Osman Gazi je kovao novac sa svojim znakom, međutim, ne postoje ozbiljni dokazi za ovu tvrdnju. Do tada je u opticaju bio novac sa znakom Seldžuka iz Konje, pa je zamijenjen novcem sa Orhanovim znakom. Orhanov srebrni novac je nazvan „akča“. Da bi se ovaj novac razlikovao od sličnog novca, koji su kovali seldučki sultani, nazivan je i “Akče-i Osmani“ (Osmanlijske akče). Na aversu novca bio je ispisan kelime-i šehadat, a na pojedinim primjercima se mogu naći imena četvorice pravednih halifa. Na naličju prvih osmanskih akči je stajalo: “Veliki sultan Orhan sin Osmana, neka čuva Alah carstvo njegovo”.
Osim toga Alauddin donosi i propis o odjeći, kojim je precizirano kako će izgledati odjeća službenika države, ovisno o rangu. Precizirana je vrsta i boja platna, krzna i ukrasa na odjeći. Posebna pažnja je posvećena izgledu kape, koja je kod istočnjaka određivala pripadnost staležu.
Donešen je propis o divanu (sultanovo vijeće) koje je zasijedalo svaki dan pod predsjedavanjem Orhana Gazi. Sultanov divan je zasjedao u rezidenciji u Bursi, u prostoriji koja je bila namijenjena za te svrhe. Ovdje su se donosile najvažnije odluke. O načinu organizovanja i funkcionisanja Osmanske administracije ćemo, ako Bog da, govoriti u nekom od sljedećih nastavaka.
Učeni princ je donio i zakon o plaćenoj, stalnoj vojsci i to čitavih stotinu godina prije nego je to učinio Karlo VII u Francuskoj, koji važi za prvog Evropskog vladara osnivača plaćene vojske. Osman Gazi je koristio uglavnom akindžije (tumarajuće ratnike), koji su na poziv vladara odlazili u boj. Orhanova vojska je sada, pored akindžija, dobila stalne plaćene pješadijske odrede sa redovnom plaćom.
Orhan Gazi
Još od najranije mladosti mladi prinčevi su obučavani ratnim vještinama, kao i umijeću vladanja. Tako je Osman – gazi, mladom Orhanu povjerio upravu i čuvanje novoosvojenog Karadžahisara. Za to vrijeme, Osman Gazi je išao u dalja osvajanja. Orhan Gazi je uskoro dobio priliku pokazati koliko vrijedi. Naime, iznenada su Tatari provalili u područje Karadžahisara, ušli u sam grad i opustošili gradsku tržnicu. Međutim, Orhan brzo reaguje, uspješno organizuje odbranu grada i protjeruje divlje Tatare. Babo Osman je zadovoljan Orhanovim prvim nastupom, pa ga šalje u bitke. Orhan i tu pokazuje da je pravi babin sin i osvaja kompletno područje između rijeke Sakarje i mora (područje današnje provincije Kodžaeli).
Čvrsto se oslonivši na svog brata Alauddina, Orhan Gazi se mogao posvetiti osvajanjima. Za svoju prijestolnicu je odabrao Bursu, taj divni grad u podnožju gorja Uludag. U periodima primirja Orhan se posvetio građenju. U Izniku je podigao džamiju, medresu i imaret (kuhinja za sirotinju), pa se ova džamija smatra prvom Osmanskom džamijom, a medresa prvom osmanskom medresom. Sagradio je i džamiju i hamam u sklopu Bursanske tvrđave, a u Biledžiku je sagrađena Orhanova džamija i imaret.
Arapski putopisac Ibn Batuta posjetio je Osmansku državu 1331. godine za vrijeme Orhana Gazi i zapisao slijedeće: „Oni nikada ne dočekuju slijedeći mjesec u istom gradu. Neprestano se bore protiv nevjernika i uvijek ih drže pod opsadom“. Osmanlije su se smatrale gazijama. To nipošto ne znači da su mislili kako prije njih nije bilo gazija. Ovim nazivom su htjeli naglasiti da je opet oživljen duh živahnog islama. Isticali su da je svrha njihove borbe zapravo hizmet islamu. Sudeći prema natpisu na jednoj od džamija u Bursi koji glasi: „Sultan, sin sultana gazije, gazija, sin gazije, Gospodar horizonta, heroj svijeta“, Orhan gazi je prvi Osmanlija koji je ponio titulu sultana i tako će ostati sve do posljednjeg Osmanovog izdanka.
Jedan od presudnih događaja bio je prelazak u Evropu gdje im se pružala prilika za skoro bezgranično širenje. Međutim, prelazak u Evropu neće biti nimalo lahak, jer je moreuz Dardanele bio pod kontrolom kršćana. Kad god bi Osmanlije prebacili trupe u Trakiju, Bizantijci bi ih prije ili kasnije uništili. A onda se pojavila prilika. Muslimanska kneževina Karesi, bila je na istočnim obalama Dardanela. Godine 1345., nastala je borba za prijesto u Karesiju, pa je Orhan Gazi, uz pomoć trupa iz ove kneževine, razriješio problem tako što je zauzeo Karesi i pripojio ga osmanskoj državi. Sada Karesi postaje jedna od osmanskih provincija. Upravljanje nad njom je povjereno Orhanovom sinu princu Sulejmanu.
Pod komandom princa Sulejmana, Galipolje uskoro pada u ruke Osmanlija. Orhanova ženidba Teodorom, kćerkom Jovana Kantakuzena – pretendenta na Bizantijski prijesto, olakšava Osmanlijama dalje napredovanje u Evropi. Godine 1354., Kantakuzen poziva saveznike Osmanlije da mu pomognu u borbi protiv Srba i Bugara u području Jedrena. Princ Sulejman je, po očevom nalogu, poveo trupe, prešao u Evropu i zauzeo grad Cimpu na evropskoj strani Galipoljskog moreuza. Zatim je u noći između 1. i 2. marta 1354. godine strašan zemljotres razorio zidine Galipolja i ostalih utvrda u okolini. Sulejman koristi ovu priliku i zauzima sve tvrđave uključivo i Galipoljsku. Zauzeta ratom sa Srbima i Bugarima, Bizantija nije mogla reagovati. Osmanlije su sada čvrsto stali na Evropsko tlo. Nikada više ga neće napustiti.
Prelazak Osmanlija u Evropu i stacioniranje snažnih trupa je podiglo pravu uzbunu na Zapadu. Venecijanski ambasador u Istanbulu upozorava da je Istanbul sada u neposrednoj opasnosti. On šalje pisma na Zapad da je Istanbul spreman ući pod zaštitu neke moćne kršćanske države, pa se u Evropi počinju krojiti planovi za krstaški rat. Ovaj put krstaški cilj neće biti Jerusalim. Svrha krstaških pohoda će sada biti protjerivanje Osmanlija iz Evrope. Ponovo je pokrenuta ideja o ujedinjenju katoličke i pravoslavne crkve. Po prvi put, Evropa ozbiljno shvata Osmanlije. Odustajanje od Jerusalima je dokaz neusporedivog doprinosa Osmanlija cijelom muslimanskom istoku koji od sada ne mora strahovati od krstaša.
Gregorije Palama, arhiepiskop grada Soluna, koji su Osmanlije zauzele 1354. godine, odmah nakon osvajanja Galipolja, ovako govori o osmanskim osvajanjima: „Nezadrživo napredovanje islama od istoka prema zapadu jasan je dokaz da Bog njima pomaže i da je islam prava vjera.“
Učvršćivanje u Evropi
Da bi dodatno osnažio najnovoja uporišta u Evropi, princ Sulejman naseljava muslimane iz Anadolije u Evropu. Kao najpodesnije, izabrao je nomade koji su po svojoj prirodi prilagodljivi. Kao gljive poslije kiše, u Trakiji su nicala mnoga osmanska sela. Vojni pohodi su nastavljani, a teritorija osmanske države se sve više širila.
Džihad, borba na Allahovom putu, bio je najznačajniji činilac u osnivanju i razvoju osmanske države. Formirano je jedno sasvim novo društvo sa posebnim kulturnim obrascem. Bilo je prožeto idealom neprestanog džihada i širenja Darul-islama (prostora gdje vlada islam). U tom pograničnom društvu, sve je bilo pretpostavljeno idealu džihada. U zaleđu Osmanlija, još uvijek se čvrsto držala seldžučka civilizacija, zasnovana na svojevrsnoj vjerskoj ortodoksiji, sholastičkoj teologiji, dvorskoj književnosti pisanoj na izvještačenom jeziku. Međutim, u osmanskim pograničnim zemljama zavladala je svojevrsna narodna kultura obilježena epskom književnošću, narodnim tarikatom i običajnim pravom. U anadolskim kneževinama turski jezik je tada prvi put postao administrativni i književni jezik. Osmansko pogranično društvo je bilo podjednako trpeljivo i složeno. Zajedničko kulturno tle dovodilo je Bizantijske pogranične trupe u neposredan dodir sa muslimanskim gazijama. Mihal Köse, grčki pogranični zapovjednik koji je prešao u islam i sarađivao sa Osmanovim ratnicima, tipičan je primjer takvog asimilacionog procesa.
Osnovna svrha džihada bila je potčinjavanje Darul-kufra (Prostora nevjerovanja) i njegovo pretvaranje u Darul-islam.Osmanlije su utemeljile svoju imperiju ujedinivši muslimansku Anadoliju i kršćanski Balkan pod svojom upravom. Iako je neprestani džihad bio osnovni princip ovog carstva, ono je istovremeno bilo i zaštitnik pravoslavne crkve i miliona pravoslavaca. Islam je kršćanima i jevrejima garantovao život i imovinu pod uslovom pokornosti i plaćanja džizje i ostalih državnih poreza. Dopuštao im je da slobodno ispovijedaju svoju vjeru i da žive u skladu sa sopstvenim vjerskim zakonima. Pošto je tadašnje osmansko društvo bilo pograničnog tipa i pošto su se slobodno miješali sa kršćanima, Osmanlije su ove principe islama primenjivali sa najvećom širokogrudošću i trpeljivošću. Vrlo često, Osmanlije su vodili takvu politiku da su, prije nego što bi se latili oružja, prvo pokušavali sa dobrovoljnim potčinjavanjem kršćana i sticanja njihovog povjerenja.
U novoosvojenim oblastima Trakije primenjivan je isti postupak kao u Anadoliji. Lokalno grčko stanovništvo, izlagano stalnim upadima gazija, sklanjalo se u tvrđave. Onim koji bi se dragovoljno pokorili, Osmanlije nisu činili ništa nažao, ali ako bi pružili otpor, prisiljavali su ih da im ustupe svoje gradove. Osmanska vlada je podsticala muslimane iz Anadolije da se nastanjuju u novoosvojenim zemljama. Derviši su, isto tako, osnivali brojne tekije i zavije koje će vremenom postati jezgra novih muslimanskih sela. Ubrzo posle osvajanja u Trakiji došlo je do kolonizacije Turaka u tim krajevima, čime je ostvarena čvrsta osnova za buduću osmansku ekspanziju u Evropi.
Zbog svega navedenog, Osmansko carstvo je postalo pravo „pogranično carstvo” – kosmopolitska država u kojoj će se sve vjere i rase smatrati dijelovima jedne cjeline i koja će ujediniti pravoslavne kršćane na Balkanu i muslimane u Anadoliji u jednu državu.
Najstariji Orhanov sin, Sulejman paša je od najranije mladosti smatran njegovim nasljednikom, što je i opravdao osvajanjima u Aziji i Evropi. No, godine 1358., princ Sulejman nespretno pade sa konja i na mjestu osta mrtav. Ukopan je na obalama Dardanela. Dugo će to biti jedini mezar Osmanskog princa na Evropskom tlu.
Orhan gazi je nadživio sina Sulejmana jedva jednu godinu. Umro je u 75. godini života. Bio je hrabar ratnik, pravedan vladar i prvi osmanski zakonodavac. Pjesnici ga opisuju kao čovjeka izuzetno lijepe vanjštine, plave brade, plavih očiju, visoka stasa, okrugla lica, širokih prsa, snažnih šaka i bijelocrvenog tena.
Autor Mehmed Ćeman
Semerkand.ba